IGV-collectie Passagierslijsten repatriëring (1945–1962)

Op 12 maart 2023 hield Indisch onderzoeker Adriaan Intveld een presentatie over de IGV collectie passagierslijsten, die vanaf die datum deel uitmaken van het Indisch Archief. Veel lijsten zijn in de vorige eeuw uit vuilcontainers gered door erelid Evert van der Ploeg, gescand en geïndexeerd. Dit materiaal is de afgelopen maanden omgezet in excel, gecontroleerd, aangevuld, en ingebracht in het Indisch Archief, een megaklus, geklaard door Dennis van der Jagt, Arthur Fickel en Adriaan Intveld. Het resultaat mag er zijn. Hieronder ziet u de presentie-dia-voorstelling, waarbij ook de film “Terug naar het Vaderland” werd vertoond.

Repatriëring? Een korte inleiding

In de periode 1945-1968 zijn ruim 300.000 Indische Nederlanders vanuit de voormalige kolonie Nederlands-Indië naar Nederland gekomen. Directe aanleiding daarvoor was de onafhankelijkheids-verklaring van Indonesië, al kwam de eerste groep evacués (1945-1949) nog voor een tijdelijk verblijf naar Nederland om bij te komen van de Japanse bezetting en de bersiap (1942-1945). Deze groep bestond uit circa 110.000 mensen, van wie bij benadering slechts 30.000 terugkeerden naar Indonesië.

De groep die meestal aangeduid wordt als Indische repatrianten, kwam tussen 1950 en 1952 naar Nederland. In deze periode vertrokken ongeveer 80.000 Indische Nederlanders uit Indonesië, om uiteenlopende redenen. Sommigen gingen met pensioen, van anderen kwam de betrekking in Indonesië te vervallen vanwege de onafhankelijkheid en weer anderen wilden niet opteren voor het warga negara Indonesia (WNI), het Indonesisch staatsburgerschap. Deze laatste groep bestond overwegend uit Indo-Europeanen.

In de jaren 1952-1955 zette de Nederlandse regering een rem op de komst van met name Indo-Europeanen. Deze groep zou, volgens de regering, slecht kunnen aarden in Nederland en moest tegen zichzelf beschermd worden. Alleen bij hoge uitzondering mochten deze gezinnen daarom nog naar Nederland komen. Daarvoor moesten zij een aanvraag (rekest) indienen bij het Hoge Commissariaat. De leefomstandigheden van deze groep gemengdbloedigen in Indonesië werd echter zo problematisch, dat de Nederlandse regering in 1955 besloot de repatriëringscriteria aan te passen. Hierdoor kwamen vanaf 1955 late repatrianten en spijtoptanten naar Nederland. Spijtoptanten hadden in eerste instantie voor het Indonesisch staatsburgerschap gekozen, maar hadden hier spijt van en opteerden bij aankomst in Nederland voor het Nederlands staatsburgerschap.

Op 5 december 1957, ook bekend als Zwarte Sinterklaas, zagen nog in Indonesië wonende Indische Nederlanders zich gedwongen te vertrekken. Op die dag verklaarde de Indonesische regering alle Nederlanders staatsgevaarlijk. In 1958 is hierdoor een groep van nog eens 10.000 naar Nederland gekomen. Overigens kwamen toen (nog steeds) niet alle Nederlanders terug, met name (Indische) Nederlanders die sleutelposities bekleedden in het bedrijfsleven bleven in Indonesië. Daarnaast bleef een groep van bij benadering 5.000 Indo-Europeanen achter, die om uiteenlopende redenen niet mochten repatriëren naar Nederland.

De komst van Indische Nederlanders was hiermee nog niet beëindigd. Door het verlies van Nieuw-Guinea in 1962 vertrokken circa 20.000 overwegend Indo-Europeanen uit dit laatste Nederlandse gebiedsdeel in de Oost. Daarnaast kwamen door de staatsgreep van Soeharto op 1 oktober 1965 Indonesiërs naar Nederland die zich, eenmaal hier aangekomen, lieten naturaliseren. In 1968 zette de Nederlandse regering de regeling voor de komst naar Nederland definitief stop.

Een overzicht van alle vaarten in onze collectie vindt u hier (update 26-03-2023, 37 originele lijsten toegevoegd aan Indisch Archief in groen).

Bestel hier het boekje Enkele reis naar het vaderland. De schepen van de repatriëring (1945-1962), Deel 1, van Adriaan Intveld.