Hulp gezocht: onderzoek naar Bandanese perkeniersfamilies

Onderzoek naar Bandanese perkeniersfamilies

Banda, nootmuskaat en perkeniers, zij vormen een drie-eenheid die alleen kan worden begrepen als men zich verdiept in de geschiedenis van de Nederlanders in de Maleise archipel. Op de oude kaarten van Nederlandsch-Indië vormen de Banda-eilanden slechts een stipje. Toch draagt de zee waarin zij liggen hun naam. De grootste twee eilanden zijn Banda Besar of Lonthor en Banda Neira. Tot de Banda-archipel behoorden verder nog een groot aantal andere eilanden, deels bewoond, zoals Goenoeng Api, Poulau Ay, Poulau Rhun en Poulau Rosengain, deels onbewoond. Bestuurlijk vielen zij als zelfstandige residentie onder het gouvernement der Moluksche Eilanden (tot 1866), daarna onder de residentie Amboina.

Het verhaal van de perkeniers begint met de nootmuskaat en de VOC. Nootmuskaat was een in Europa sinds de zestiende eeuw geliefde specerij en afkomstig van de muskaatboom. Muskaatbomen groeien tegenwoordig overal in gebieden met een tropisch klimaat, maar werden aanvankelijk alleen op de Banda-eilanden, met name op Lonthor, aangetroffen. De Portugezen waren de eersten die de nootmuskaat naar Europa brachten. In het begin van de zeventiende eeuw raakten zij echter in een handelsoorlog verwikkeld met de VOC. De Hollanders trokken uiteindelijk aan het langste einde en wisten het monopolie op de nootmuskaathandel naar zich toe te trekken. De Bandanezen bleven echter handeldrijven met de Portugezen, wat hen duur te staan kwam. In 1621 werden zij onder leiding van Jan Pieterszoon Coen vermoord of verjaagd. De nootmuskaatteelt werd opnieuw georganiseerd en verdeeld over 68 ‘perken’ die verhuurd werden aan voormalige VOC-dienaren. De nieuwe ‘nootmuskaatboeren’ werden perkeniers genoemd en mochten hun produkt vanzelfsprekend alleen aan de VOC leveren.

Hoewel de perkeniers aanvankelijk huurders waren, gingen zij zich in de loop van de tijd steeds meer als eigenaren beschouwen. In 1845 werd dit geformaliseerd en kwam de juridische eigendom van de perken ook daadwerkelijk in handen van de perkeniers. In veel gevallen werden de perken binnen een familie van generatie op generatie doorgegeven, waardoor verschillende ‘perkeniersdynastieën’ ontstonden. Bekende namen in dit verband zijn (in alfabetische volgorde) onder meer Brantz, Van den Broeke, Camerlingh, Delmaar, Hartog, Hermanus, Herrebrugh, Herrenauw, Hoeke, Lans, Lantzius, Leunissen, Mulder, Rijkschroeff, Van der Sluijs, Strubij, Veerman, Versteegh en De Vries.

Vorig jaar ontstond het idee om systematisch onderzoek te doen naar de perkeniersfamilies en de resultaten daarvan te publiceren als deel in de reeks Monografieën van de Indische Genealogische Vereniging. Doel is antwoord vinden op verschillende vragen, zoals vormden de perkeniers een gesloten gemeenschap, waren zij honkvast, hoe waren hun maatschappelijke omstandigheden en welke families waren het meest actief. De meeste vragen kunnen alleen worden beantwoord als we de genealogieën van de perkeniersfamilies kennen. Op dit moment zijn IGV-leden Ad Lans en Tjaart Schillhorn van Veen druk bezig met het genealogische onderzoek. Inmiddels hebben zij flinke stappen gezet, maar er is nog veel te doen. Met het oog daarop zouden zij graag in contact komen met mensen die genealogische gegevens over perkeniersfamilies hebben – bijvoorbeeld omdat zij tot zo’n familie behoren – en die gegevens met hen zouden willen delen.

Reacties op dit bericht worden uiteraard zeer gewaardeerd en kunnen gestuurd worden naar monografie@igv.nl.

Auteur: Redactie Monografieën van de IGV