Over de vondst van een roman over een Indisch persbureau

Door Alide Wormser en Gerard Termorshuizen

Het komt wel eens voor. Dat nazaten van een schrijver in diens nalatenschap een manuscript vinden of fragmenten van iets wat een publicatie had moeten worden. Dat hoeft niet meteen te leiden tot een plotselinge bestseller, ook al hoop je daar natuurlijk stiekem wel op, maar interessant kan het niettemin toch zijn. Dit overkwam Alide Wormser toen zij stukje bij beetje het familiearchief overnam van haar vader, waarin zich twee typoscripten bevonden van niet-gepubliceerde romans van haar overgrootvader mr. dr. C.W. Wormser. Wormser, die achtereenvolgens landraadvoorzitter en rechter op Java was en sinds 1921 directeur van een uitgeverij en verschillende Indische kranten, was ook een verwoed schrijver. Tussen al zijn zakelijke bezigheden door wist hij een flink oeuvre aan publicaties op te leveren, variërend van reisverhalen tot detectives en romans. En vele daarvan gerelateerd aan het land waaraan hij zijn hart had verpand, Java.

Wat moet je dan als achterkleindochter met twee van zulke flinke pakketten kopij met daarin de in onduidelijk handschrift geschreven correcties van je voorvader?  Een paar decennia in ieder geval niets anders dan je blijven afvragen waar die romans dan over zouden moeten gaan, je verder verdiepen en onderzoeken wat de relevantie zou kunnen zijn. Het is die relevantie waarop je hoopt, een onverwachte link naar historische gebeurtenissen of personen.

Roemrucht persbureau

Een van de twee concepten droeg de intrigerende titel Alipa, de geschiedenis van een Indisch persbureau. In de zoektocht naar verdere duiding las Alide Wormser ook de biografie die Gerard Termorshuizen samen met Coen van ‘t Veer schreef over Dominique Berretty, Een groots en meeslepend leven en de prominente rol van Wormser en Berretty  in de koloniale pers: de een als ‘Krantenkoning’, de ander als befaamd persmagnaat. Alide Wormser herkende veel van wat deze biografie beschreef in de roman van haar voorvader en kon niet anders dan Alipa onder de aandacht te brengen van Gerard Termorshuizen. Het contact was vervolgens snel gelegd.

Gerard Termorshuizen kwam vrijwel direct tot de conclusie dat het hier ging om een autobiografisch verhaal, een sleutelroman zelfs. Het speelt zich grotendeels af binnen de context van de Indische dagbladpers tijdens de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Het verhaal wordt ons opgediend door een alwetende verteller, achter wie Wormser schuilgaat die er zelf – zich bedienend van een alter-ego – een dominante rol in vervult. Met Alipa wordt gedoeld op het roemruchte persbureau Aneta in Batavia en achter zijn hoofdpersonage Alfonso Corona verbergt zich de stichter en leider van Aneta, Dominique Berretty: de man die, geboren in een eenvoudig Indo-Europees milieu, de koloniale kleurbarrière doorbrak en opklom van klerk tot persmagnaat.Zijn megalomane behoefte aan erkenning en bewondering bracht hem onder meer tot de bouw van de gigantische – nog steeds bestaande – ‘Villa Isola’ in de buurt van Bandung. 

Self-made men en bon vivants

Wormser en Berretty kenden elkaar van heel dichtbij. Beiden waren machtige mannen die richting en kleur gaven aan de Indische krantenwereld in de aan de Tweede Wereldoorlog voorafgaande decennia. Hun verhouding was gecompliceerd: beiden self-made men en bon vivants trokken zij elkaar aan, werkten samen en waren vrienden, totdat begin jaren dertig door botsende belangen hun vriendschap verkeerde in regelrechte vijandschap. In de roman vinden we die frontale botsing terug in het hooglopende conflict tussen Van der Hooghewal en Alfonso Corona, hun alter-ego’s.

In de roman volgen we het levensverhaal van Alfonso: zijn opgroeien in een Bataviase kampong als zoon van een oud Atjeh-soldaat en een Javaanse moeder, zijn niet te stuiten ambities die hem via grote stappen in de journalistiek brengen tot de stichting van Alipa, zijn snelle roem en grote rijkdom tot aan zijn verval en fatale ondergang. Dan ook vallen de aan het eind van de roman beschreven gebeurtenissen samen met wat er in de werkelijkheid is gebeurd: nadat Corona tijdens een ontmoeting in Amsterdam vergeefs heeft geprobeerd Van der Hooghewal te doen afzien van zijn voornemen een tweede Indisch persbureau op te richten, nodigt hij zijn opponent uit – een ticket heeft hij al voor hem gekocht! – in het vliegtuig terug naar Batavia verder te praten; Van der Hooghewal weigert en redt daarmee zijn leven. Weinige uren later stort het toestel neer; niemand overleeft. Precies zo kwam Berretty aan zijn eind: bij de crash van de ‘Uiver’ in de Syrische woestijn op 20 december 1934.         

Een roman – nooit gepubliceerd

Wormser schreef zijn roman in 1944 in Nederland, waar hij tijdens de oorlogsjaren aan het Koloniaal Instituut werkte als Hoofd Pers & Propaganda. Daar tijdens een verlof in 1940 verblijvend werd hij verrast door de oorlog: hij kon niet meer terug naar Indië waar hij meer dan dertig jaar had gewerkt. In de volgende oorlogsjaren publiceerde hij een fors aantal op eigen ervaringen gebaseerde boeken over Indië: monografieën maar ook literair werk, waaronder Alipa, de roman van een Indisch persbureau.

Het lijkt erop dat Wormser het boek had bestemd voor een Indisch lezerspubliek en het wilde publiceren bij zijn uitgever in Bandung, wanneer hij daar na de oorlog weer terug was. Het liep anders: kort na de bevrijding werd hij ernstig ziek; hij overleed in 1946.

Na bijna 80 jaar nu toch in druk

Wij, Alide Wormser en Gerard Termorshuizen onderkenden onmiddellijk het belang van de roman. De wetenschap dat deze, hoe subjectief getint dan ook, een door een intimus beschreven portret bevat van een van de belangrijkste persoonlijkheden van zijn tijd, alsook het niet minder boeiende feit dat het boek een intiem inkijkje biedt in de Indische perswereld met zijn intriges, haat en nijd, bracht ons vrijwel onmiddellijk tot het besluit Alipa, de roman van een Indisch persbureau uit te geven.

Maar dat dit bijna vergeten manuscript nu in gedrukte vorm verschijnt is niet alleen een waardevolle toevoeging aan de kennis over het reilen en zeilen van de Indische pers door de ogen van een echte insider, het is ookeen belangrijke aanvulling op het brede oeuvre van mr. dr. C.W. Wormser, een postuum eerbetoon.

————————————————-

Bestellen

Alipa, de roman van een Indisch persbureau van dr. C.W. Wormser, ingeleid door Alide Wormser en Gerard Termorshuizen, is te bestellen bij de uitgever Floris Blankenberg, casperfloris@kpnmail.nl.

De kosten bedragen € 19,90 en de verzendkosten binnen Nederland € 4,50. Het boek kan ook in Den Haag afgehaald worden.

U kunt een e-mail naar de uitgever sturen waarin u om toezending van één of meerdere exemplaren verzoekt. Wilt u alstublieft tevens uw naam en adres vermelden als het boek opgestuurd moet worden?

De uitgever zal daarop zijn bankgegevens aan u doorgeven. Na ontvangst van betaling wordt het boek naar u opgestuurd of er wordt een afspraak gemaakt om het boek op te halen.