Met enige regelmaat loop ik tegen vraagstukken op die invloed hebben gehad op onze Indische familiegeschiedenissen in het algemeen of specifieke gevallen. In dit geval de nationaliteit van mijn vader.
Voor het antwoord kan ik op bijvoorbeeld zoek gaan naar een in boekvorm uitgegeven levensverhaal verkrijgbaar in de boekhandel. Uiteraard ben ik me ervan bewust dat schrijvers in bijna alle gevallen slechts een kern van waarheid hebben gebruikt en daaromheen een verhaal hebben gecreëerd dat gelezen en verkocht dient te worden. Het is en blijft dus een combinatie van feiten, commercie en fictie, zelfs in de non-fictie sectie. Met eigen mening, emotie, doel, overtuiging die elk mens heeft.
Persoonlijk vraag ik me dan altijd af wat de bronnen zijn geweest van de betreffende schrijver. Vaak ontbreken deze of er wordt verwezen naar boeken en artikelen van andere schrijvers. Proefschriften en studies zijn vaak beter onderbouwd met bronnen maar ook dan wil ik graag zelf de bronnen inzien waar de schrijver zijn werk op gebaseerd heeft. Ook deze schrijvers blijven mensen met een mening en emoties.
Aangezien ik me in eerste instantie alleen op feiten richt probeer ik vervolgens deze bronnen te achterhalen om op deze wijze directe toegang te krijgen tot de informatie in de bron zelf. Een persoonlijke leercurve. Zo ook in dit geval.
De wetgeving.
Op 27 december 1949 werd de “Wet Souvereiniteitsoverdracht Indonesië” ondertekend en werd Indonesië definitief onafhankelijk, de publicatie kan teruggevonden worden in het Nederlands Staatsblad van 1949 onder nummer 570. Op pagina’s 45-49 staat het voor ons relevante deel “Overeenkomst betreffende de toescheiding van staatsburgers”. In deze overeenkomst wordt namelijk bepaald wie de Nederlandse of Indonesische nationaliteit bezit in de nieuwe staat Indonesië.
Dit klinkt eenvoudiger dan het is, zie de studies van Radboud en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Het probleem hierbij is de samenstelling van de meeste Indo families, deze zijn niet eenvoudig van aard! Het opstellen van een genealogie is al een puzzel laat staan de vaststelling van de nationaliteit door de tijd heen.
De eerste wet:
| In de eerder genoemde studies wordt als eerste verwezen naar het burgerlijk wetboek van Nederland uit 1837 (de studies geven 1838 aan), daarin staat artikel 5 lid 1: “Nederlanders zijn: Allen die binnen het koningrijk of deszelfs kolonien zijn geboren uit ouders , aldaar gevestigd.” |
Duidelijk, iedereen die in Nederlands-Indië geboren is uit ouders die daar gevestigd zijn hebben de Nederlandse Nationaliteit.
De tweede wet:
| De nationaliteitswet, deze is terug te vinden in het staatsblad van Nederland uit 1844 onder nummer 44, daar staat in artikel 1 het volgende: “Nederlanders, ten aanzien van het genot van burgerschapsregten, zijn: 1. die geboren zijn uit ouders binnen het Rijk in Europa gevestigd; 2. die, binnen het Rijk in Europa uit aldaar niet gevestigde ouders geboren, binnen het jaar nadat zij den vollen ouderdom van 23 jaren hebben bereikt, hun voornemen om daar te blijven wonen aan het bestuur hunner woonplaats hebben verklaard; Zij echter welke dien ouderdom bij de afkondiging dezer wet reeds hebben bereikt, kunnen die verklaring nog gedurende het jaar na die afkondiging doen. 3. die genaturaliseerd zijn; 4. die van de in de voorgaande nummers genoemden afstammen, ten ware de geboorte op een tijdstip mogt hebben plaats gehad, waarop de ouders in een der termen van art. 9 waren vervallen.”. |
Rijk staat voor het Nederlands grondgebied in Europa. Met ingang van deze wet hebben dus alleen degenen die in Nederland geboren zijn de Nederlandse nationaliteit en hun afstammelingen. Dat houdt in dat een groot deel van de bevolking in Nederlands-Indië van de ene op de andere dag de Nederlandse nationaliteit verliest. Niet alleen de autochtone bevolking maar ook de daar aanwezigen Europeanen die niet in Nederland zijn geboren, tenzij deze formeel genaturaliseerd zijn.
De derde wet:
| De “Wet van 1892” die ook in de “Wet Souvereiniteitsoverdracht Indonesië” genoemd wordt in relatie tot het verkrijgen van de Nederlandse nationaliteit. Art. 1. Wet van 1892 op het Nederlanderschap en het ingezetenschap (Nederlands Wetboek 1940): “Nederlanders door geboorte zijn: a. het wettig, gewettigd of door den vader erkend natuurlijk kind, waarvan tijdens de geboorte de vader den staat van Nederlander bezit; b het wettig kind van een Nederlander die binnen driehonderd dagen vóór de geboorte van het kind overleed; c. het alléén door de moeder erkend natuurlijk kind, waarvan tijdens de geboorte de moeder den staat van Nederlander bezit; d. het noch door den vader noch door de moeder erkend natuurlijk kind, in het Rijk geboren.” |
Deze wet wijkt niet veel af van de vorige wet met één uitzondering.
In de slotbepaling van de wet van 1892 staat de volgende zin: “… ingevolge de wet van 2 Sept. 1854 …, zijn zij die op het tijdstip, waarop deze wet in werking treedt, den staat van Nederlander bezitten, Nederlanders in den zin van deze wet, …”.
Het lijkt er inderdaad op dat mensen die de Nederlandse nationaliteit hebben gekregen volgens de regels van de voorgaande wet deze behouden ook al zou dat conform de wet van 1892 niet meer mogelijk zijn.
Om bewijsstukken te verzamelen moet er in de archieven gezocht worden. Uit een stuk geschreven door mr. P.C. Bloys van Treslong Prins in “De Navorscher” van o.a. 1928 (herdrukt in “Indische bronnen uit oude tijdschriften”, deel 4) blijkt dat het indertijd niet al te best was gesteld met de archieven. Uit verschillende bronnen weten we dat delen van de Burgerlijke Stand vernietigd zijn gedurende de oorlog. De kleine boeng was meer bezig met de dagelijks gang van zaken dan met diens afkomst. En niet te vergeten de situatie zelf, niemand had enkele jaren eerder verwacht dat ze Indië voor altijd zouden moeten verlaten richting een vreemd land.
Het vraagstuk van mijn vader.
Lang geleden kwam ik in mijn vaders kast een uitgescheurde pagina tegen van het Nederlands Staatsblad waaruit bleek dat mijn vader een paar dagen voor zijn 22ste verjaardag werd genaturaliseerd tot Nederlander. Daarvoor heb ik nooit geweten dat hij überhaupt Indonesiër was geweest! Een prater is hij nooit geweest op dat vlak maar hoe zit dat dan?
Archief 1. Tijdens mijn zoektocht naar het antwoord begon ik met het Repatriatie archief. Deze is te vinden in het Indisch Archief onder IGV200 (vergeet niet om aan te loggen met uw archieven.nl account). Nog niet alles is doorzoekbaar gemaakt dus dit wordt ouderwets handmatig zoeken. In dit archief vind ik terug dat hij samen met de rest van het gezin naar Nederland is gekomen op de “New Australian” die in oktober 1950 te Nederland aankwam. Dat stemt overeen met de familieoverlevering en de familiefoto’s van begin jaren 50.
Archief 2. De volgende stap was het archief van de Paspoortaanvragen die bij het CBG te vinden is (in dit geval dient u eerst aan te loggen met uw CBG account!). Hier vond ik zijn paspoortaanvraag terug. Op zijn paspoortaanvraag staan heel duidelijk met rode potlood een paar strepen met daartussen W.N., de afkorting voor Warga Negara.
Gelijk even een kanttekening bij dit archief controleer altijd de gegevens aan de hand van andere bronnen. Het is me opgevallen dat gegevens niet altijd correct zijn, bewust of onbewust ingevuld door de aanvrager.
Archief 3. Goed Warga Negara, waar komt dit vandaan? We gaan naar een archief dat terug te vinden is bij Familysearch van de LDS namelijk Nationaliteitsbewijzen Nederlands Indië, 1950-1951 (wederom dient u in te loggen, deze keer met uw LDS account!). Hier vind ik een document terug waarin zijn vader opteert voor de Indonesische nationaliteit.
De documenten zijn in het Indonesisch opgesteld maar geen nood Google translate kan u helpen met vertalen. Deze documenten bevatten vaak ook informatie over de partner, kinderen , ouders, woonplaats etc.
| Wet Souvereiniteitsoverdracht Indonesië: Artikel 3: “Meerderjarige Nederlanders behouden de Nederlandse nationaliteit, doch zijn bevoegd, indien zij in Indonesië geboren of aldaar tenminste zes maanden woonachtig zijn, binnen de gestelde termijn, te verklaren, dat zij de Indonesische nationaliteit verkiezen”. Artikel 8: “Minderjarigen volgen de nationaliteit van hun vader of van hun moeder, naar de in artikel 1 van de bovengenoemde Wet van 1892 gemaakte onderscheidingen, indien deze onmiddellijk vóór de souvereiniteitsoverdracht Nederlands onderdaan en in leven is”. |
Op basis van de genealogie van mijn vader weet ik waar iedereen geboren is. In mijn geval leiden alle wegen naar Nederland waardoor het duidelijk is dat de directe mannelijke lijn door de (familie)geschiedenis heen Nederlander was. Echter mijn grootvader heeft geopteerd voor de Indonesische nationaliteit met als gevolg dat zijn minderjarige kinderen automatisch ook de Indonesische nationaliteit hebben gekregen. Kinderen volgen de nationaliteit van hun vader. Zo staat het ook in het burgerlijk wetboek.
Maar hoe zit het dan met mijn vaders moeder?
| Hierover geeft artikel 10 aan: “De gehuwde vrouw volgt de staat van haar man.” Dit stemt overeen met het burgerlijk wetboek uit die tijd. |
Getrouwde vrouwen hadden dus geen keus in de nieuwe situatie, tenzij ze gingen scheiden.
| Bij een scheiding is het tweede deel van artikel 10 van toepassing: “Na ontbinding van het huwelijk is zij gedurende een jaar daarna bevoegd alsnog door een verklaring de nationaliteit te verkrijgen of te verwerpen, die zij, ware zij op het ogenblik van de souvereiniteistoverdracht niet gehuwd geweest, verkregen had of door het afleggen van een verklaring had kunnen verkrijgen of verwerpen.” |
Archief 4. In een ander archief bij het Nationaal Archief, archiefnummer 2.05.189 staan vanaf inventarisnummer 456 allerlei persoonsdossiers met betrekking tot onderzoek naar de nationaliteit. Helaas is het beperkt toegankelijk tot 1-1-2049 en later. Ik heb het dossier van mijn vader en zijn zussen nog niet ingekeken maar ik zie wel dat er zich iets heeft afgespeeld in 1953-1954.
Het dossier van mijn grootvader heb ik wel kunnen inkijken waaruit blijkt dat hij circa drie jaar bezig is geweest om als spijtoptant met het gezin naar Nederland te repatriëren. Het werd hem niet makkelijk gemaakt. Elk dossier is uniek qua informatie, omvang en kan zelfs foto’s bevatten.
Nu is me duidelijk hoe het zat. Ook al ben ik geen rechtsgeleerde, ik laat me niet afschrikken want ik kan nog steeds lezen. Al speurend komen er steeds meer puzzelstukjes naar boven.
Mijn grootouders waren vlak voor de oorlog gescheiden waarbij mijn vader en zijn twee zusters bij hun moeder bleven. Mijn grootmoeder ontmoette mijn stiefgrootvader, trouwde, kreeg kinderen met hem en repatrieerde als samengesteld gezin naar Nederland. Als gevolg van de keuze van mijn grootvader had een deel van het gezin de Indonesische en het andere deel de Nederlandse nationaliteit. Mijn vaders moeder en zusters hebben de Nederlandse Nationaliteit gekregen doordat ze met een Nederlander trouwden. Deze mogelijkheid ging voor mijn vader niet op aangezien hij mannelijk is, voor hem stond dus alleen naturalisatie tot Nederlander open.
Overige archieven.
In het Nationaal Archief zijn nog veel meer relevante bronnen te vinden met betrekking tot vraagstukken op dit gebied. Het kan een groot deel van een archieftoegang zijn maar soms ook verborgen als een enkele inventaris tussen de grote hoeveelheid inventarissen die een archieftoegang rijk kan zijn.
Gebruik termen als “naturalisatie”, “nationaliteit”, staatsburger”, “Nederlanderschap”, etc. bij het zoeken. Het is een tijdrovend bezigheid waarbij geduld een schone zaak is en de meeste inventarissen kunt u niet vanuit huis inzien. Een deel is helaas beperkt toegankelijk waarbij rekening gehouden dient te worden met de regels die hiervoor gelden wat betreft inzage.
Enige bronnen bij het Nationaal Archief:
- 2.09.128 Inventaris van de archieven betreffende Naturalisatie en Nationaliteitsaangelegenheden, (1850) 1947-1989 (1995)
- 2.20.27 Inventaris van het archief van de Stichting Comité Nationale Actie Steunt Spijtoptanten Indonesië (NASSI), (1949) 1960-1969
- 2.10.14 Inventaris van het archief van de Algemene Secretarie van de Nederlands-Indische Regering en de daarbij Gedeponeerde archieven, (1922) 1944-1950 -> inventarisnummers 4781-4802
Andere bronnen:
- Het Indisch Archief IGV045 Naturalisatie
- Database gelijkstellingen, toepasselijkverklaringen en naturalisaties nederlands-indië en indonesië
- De publicatie van de naturalisatie staat in het Nederlands Staatsblad
Ook de Nederlandse rechtspraak is een bron waarvan uitspraken terug te vinden zijn op de website van rechtspraak.nl zoals deze zaak. Na al die tijd is het vandaag de dag nog steeds een onderwerp waarvoor een uitspraak van het gerecht noodzakelijk is helaas. En zo zijn er nog meer zaken te vinden.
