> KLIK OP DE TITEL VAN DIT ARTIKEL OM EEN REACTIE ACHTER TE LATEN <
Een koningin is overleden, een koningin van het Nederlandse toneel wel te verstaan. Op woensdag 5 augustus j.l. eindigde het leven van actrice Ellen Vogel. Zij werd 93 jaar oud. Bij jonge mensen vermoedelijk weinig bekend, maar onder babyboomers des te meer. Ellen Marie Elize Anthing Vogel werd op 26 januari 1922 in Den Haag geboren. Haar ouders waren voordrachtskunstenaar Albert (voluit Louis Albert Anthing) Vogel en voordrachtskunstenares Ellen Buwalda (artiestennaam Ellen Vareno). Haar vader kreeg bij Koninklijk Besluit van 18 febr. 1933 toestemming zijn geslachtsnaam te veranderen van Vogel in Anthing Vogel. Haar moeder werd in Semarang geboren. Via haar was Ellen Vogel dus met Nederlandsch-Indië verbonden.
Ellen Vogel was zowel aan vaders-, als moederszijde, zoals dat heet, van goeden huize. De Vogels waren een echte officiersfamilie. Ellens vader, grootvader, overgrootvader, de vier broers van haar vader en de broer van haar grootvader kozen allen voor het leger. Ellens vader hield het militaire bestaan echter al vrij snel voor gezien. In 1906 werd de jonge eerste luitenant full time artiest.
Ellens moeder behoorde tot de bekende Hilversumse familie Buwalda. De Buwalda’s kwamen oorspronkelijk uit Friesland. Hun meest prominente vertegenwoordigers in het Hilversumse waren Reindert Buwalda (Pingjum 1785-Hilversum 1855) en diens zoon Ane Reindert Buwalda (Harlingen 1813-Hilversum 1891). Zij waren respectievelijk de grootvader en vader van Pieter Buwalda, de vader van Ellen Vogel.
De naam Buwalda was in Hilversum verbonden met het logement Hof van Holland, waarvan de familie eigenaar was, en de diligencediensten die door de firma Buwalda & Co. werden geëxploiteerd. De gele diligencewagens van Buwalda reden met het Hof van Holland als thuisbasis op Amsterdam (sinds 1837) en Utrecht (sinds 1847). Later ook op Loosdrecht, ’s‑Graveland, Laren en Vreeland. Met de komst van de spoorwegen, was het echter met de diligence gedaan. Buwalda doekte zijn firma in 1876 op.
Pieter Buwalda ging op zestienjarige leeftijd naar Nederlandsch-Indië, waar hij actief werd in de houthandel. Enige tijd na zijn aankomst op Java werd hij administrateur van de houtaankap-onderneming Seprèh. Deze onderneming lag in het regentschap Grobogan (residentie Semarang) op midden-Java. Eigenaar was G.H.C. van Zijll de Jong, een oom van zijn toekomstige echtgenote. Later werd hij eigen baas en handelde in hout onder de firma P. Buwalda & Co, gevestigd te Semarang. Per 1 januari 1894 werden de ongeveer 20 door P. Buwalda & Co. geëxploiteerde gouvernements djatibossen op Java tegen balanswaarde plus 300.000 gulden overgenomen door de Javasche Bosch-Exploitatie Maatschappij voorheen P. Buwalda Co. Deze in juni 1894 opgerichte naamloze vennootschap stond onder leiding van A.G. van Lennep en H.A.W. van den Wall Bake en had haar hoofdzetel in Amsterdam. Pieter Buwalda nam met 350.000 gulden deel in het maatschappelijke kapitaal. Daarnaast verplichtte hij zich nog minimaal drie jaar leiding te geven aan de zaken in Nederlandsch-Indië en ‘nimmer bij andere bosch-exploitatiën geïnteresseerd te zijn, noch voor eigen rekening, noch voor die van derden’ (Bataviaasch Nieuwsblad van 11 aug. 1894).
Behalve in de houthandel was Pieter Buwalda ook actief als in de cultures. Zo was hij eigenaar van de koffie- en kapokonderneming Mento-Toelakan in het regentschap Soekoardjo (residentie Soerakarta) en eigenaar-administrateur van de indigo- en tabakonderneming Bendoengan-Ngreden in het regentschap Klaten (Residentie Soerakarta) en commissaris bij enkele op Java gevestigde cultuurmaatschappijen (zie hiervoor de regeringsalmanakken van Nederlandsch-Indië). In latere jaren handelde hij ook weer onder de naam P. Buwalda & Co., een handelsfirma gevestigd te ’s‑Gravenhage. In de adresboeken van Nederlandsch-Indië voor 1905-1908 werd hij vermeld als chef van die firma, wonende te Semarang. Hij schijnt daarvan overigens de enige vennoot te zijn geweest, althans dat was hij toen hij in 1909 directeur werd van de dat jaar opgerichte Javasche Gas-Maatschappij (Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië van 5 mei 1909). Hij keerde vermoedelijk omstreeks 1912-1913 definitief naar Nederland terug, waar hij zich vestigde op het in Ugchelen (gemeente Apeldoorn) gelegen landgoed Eljozamy, genoemd naar zijn dochters Ellen, Jo, Elza, Emmy.
Ellen Vogel was niet alleen aan het toneel verbonden, maar speelde ook in diverse films en tv-series. Haar actieve periode als actrice duurde maar liefst 68 jaar (1945-2013). Haar voorlaatste rol was die van de oude Juliana in de tv-series ‘Bernhard, schavuit van Oranje’ (2009) en ‘Beatrix, Oranje onder vuur’ (2012). Haar enige ‘Indische’ rol speelde zij in de tv-serie ‘Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan…’ (1975-1976). Deze serie was gebaseerd op de gelijknamige roman van Louis Couperus over een Haagse familie met een Indisch verleden.
Wie meer wil weten over Ellen Vogels Indische afkomst:
De Indische afstamming van Ellen Vogel (.pdf)
Door: Roel de Neve
